ΑΡΘΡΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΙΚΗΣ ΟΜΑΔΑΣ 1ου ΓΕ.Λ. ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ
Κορινθιακός, η θάλασσα που πληγώναμε…
Ο Κορινθιακός Κόλπος είναι ένα υδάτινο φυσικό σύστημα μεταξύ Στερεάς Ελλάδας και Πελοποννήσου, μια επιμήκης λεκάνη που οριοθετείται από τον Ισθμό της Κορίνθου στα ανατολικά και τα στενά του Ρίου – Αντιρρίου στα δυτικά με μοναδικό πλούτο. Εκτός από την ποικιλία των ψαριών, ο βυθός του κοσμείται από τις όμορφες γοργόνιες, τα πολύτιμα λιβάδια της Ποσειδωνίας και βέβαια τα τέσσερα είδη δελφινιών που βρίσκουν καταφύγιο στα νερά του με έναν μοναδικό στον κόσμο τρόπο, το ζωνοδέλφινο, το κοινό δελφίνι, το σταχτοδέλφινο, το ρινοδέλφινο.
Ο Κορινθιακός , όπως και η Μεσόγειος, είναι μια κλειστή ευαίσθητη θάλασσα που απειλείται από την ανθρώπινη παρέμβαση, καθώς τα νερά της ανανεώνονται μόλις μια φορά τον χρόνο.
Οι πηγές ρύπανσης του Κορινθιακού εντοπίζονται στις δραστηριότητες του ανθρώπου που σχετίζονται με τον πρωτογενή τομέα παραγωγής, τη βιομηχανία, τη χρήση του χώρου.
Στο νότιο κυρίως τμήμα του Κορινθιακού, στη ζώνη Κόρινθος- Κιάτο , υπάρχουν σημαντικές καλλιέργειες (εσπεριδοειδή, οι ελιές, τα αμπέλια), που αποστραγγίζονται στη θάλασσα. Όπως επισήμανε σε συνέντευξη ο κ. Αναγνώστου Χρήστος, πρώην Διευθυντής Ερευνών στο Ινστιτούτο Ωκεονογραφίας του ΕΛΚΕΘΕ, τα αζωτούχα και φωσφορούχα λιπάσματα που κυρίως χρησιμοποιούνται, ρυπαίνουν τον Κορινθιακό προκαλώντας φαινόμενα ευτροφισμού στα επιφανειακά νερά, περιορίζοντας το οξυγόνο και υποβαθμίζοντας την ποιότητα του νερού. Από την άλλη τα ψάρια μπορούν να δεχτούν μεγάλες ποσότητες φυτοφαρμάκων, τόσο από την τροφική αλυσίδα όσο και από το νερό που περνάει μέσα από τα βράγχιά τους.
Σύμφωνα με τον κ. Αναγνώστου σημαντικός ακόμη παράγοντας επιβάρυνσης του Κορινθιακού αποτελούν οι ιχθυοκαλλιέργειες και οι οστρακοκαλλιέργειες που λειτουργούν στους μικρούς κόλπους του βόρειου τμήματος. Τα περιττώματα των ψαριών, τα υπολείμματα των τροφών περιορίζουν το οξυγόνο των νερών, ενώ η υποβάθμιση εντείνεται με τα αντιβιοτικά και τα παρασιτοκτόνα.
Ο μεγάλος ρυπαντής του Κορινθιακού Κόλπου μπορεί να θεωρηθεί το εργοστάσιο παραγωγής αλουμίνας και αλουμινίου ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ. Το εργοστάσιο εγκατέστησε το 1970 ένα σύστημα Υποθαλάσσιας Έκχυσης Μεταλλευτικών Αποβλήτων για την έκχυση στον κόλπο της Αντίκυρας της κόκκινης λάσπης που χαρακτηρίζεται από υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων και ανθυγιεινών μετάλλων, των οποίων όμως η επίδραση δεν έχει ακόμη μελετηθεί συστηματικά. Οι έρευνες που πραγµατοποίησε το Εργαστήριο Ωκεανογραφίας του Πανεπιστηµίου Πατρών την περίοδο 1994-95 έδειξαν ότι η κόκκινη λάσπη έχει πλέον καλύψει ένα πολύ µεγάλο µέρος του κόλπου των Αντικύρων αλλά και του Κορινθιακού κόλπου διαταράσσοντας τους βενθικούς οργανισμούς και αλλοιώνοντας το βυθό.
Τα τελευταία χρόνια η «Αλουμίνιον της Ελλάδος» έχει εκπονήσει πρόγραμμα διαχείρισης της κόκκινης λάσπης έτσι ώστε από το 2012 να την συγκεντρώνουν, να την επεξεργάζονται επί εδάφους σε ειδικές εγκαταστάσεις και στη συνέχεια να διοχετεύεται σε άλλες χρήσεις όπως για παράδειγμα στην κεραμοποιεία. Η Greenpeace και οικολογικές οργανώσεις προειδοποιούν πως δεν λύνεται το πρόβλημα, αλλά απλά μετατίθεται στη στεριά και με τον ένα ή τον άλλο τρόπο η κόκκινη λάσπη ξαναπέφτει στη θάλασσα, μολύνει τον υδροφόρο ορίζοντα και υποβαθμίζει την ποιότητα της ατμόσφαιρας.
Τελευταία η ίδια εταιρία έχει εγκαταστήσει δύο ή τρεις σταθμούς παραγωγής ενέργειας, επιβαρύνοντας την ατμόσφαιρα με αέριους ρύπους και το θαλασσινό περιβάλλον, αφού ως μέσο ψύξης χρησιμοποιείται θαλασσινό νερό (22.000 κυβικά μέτρα ανά ώρα) που απορρίπτεται – μετά την χρήση του – στη θάλασσα με αποτέλεσμα να επιβαρύνεται θερμικά ο κόλπος και μαζί με το φαινόμενο του θερμοκηπίου να οδηγούν στην ανάπτυξη τροπικών ειδών, όπως το γουρουνόψαρο. Να σημειωθεί επίσης ότι για τον καθαρισμό των αγωγών πρόσληψης και απόρριψης χρησιμοποιούνται χημικά πρόσθετα.
Από τη μεριά της βέβαια η εταιρία ΑΛΟΥΜΙΝΙΟΝ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΟΣ-MYTILINEOS όπως αναφέρεται στην επίσημη ιστοσελίδα της «δεσμεύεται στην προστασία του περιβάλλοντος και γενικότερα στη βιώσιμη διαχείριση του φυσικού κεφαλαίου που αξιοποιεί…»
Συγκριτικά μικρότεροι ρυπαντές του Κορινθιακού αποτελούν τα ελαιοτριβεία που κατά την ελαιοπαραγωγική περίοδο ρίχνουν τα υγρά απόβλητα στα ποτάμια π.χ. στον Μόρνο κι από κει καταλήγουν στον Κορινθιακό παραβιάζοντας τον σχετικό νόμο. Ο παραγόμενος στα ελαιοτριβεία κατσίγαρος έχει κύριο ρύπο τις φαινόλες, που δρουν βιοτοξικά. Τέτοιες εστίες ρύπανσης εντοπίζονται στην Ιτέα.
Η ΟΖΟΝ ΜΚΟ, το 2020, σε συνεργασία με περιβαλλοντικές οργανώσεις εκπόνησε ένα σχέδιο καθαρισμού και καταγραφής απορριμμάτων στον Κορινθιακό με 6 σημεία ελέγχου. Συγκεντρώθηκαν 53.000 απορρίμματα, από τα οποία τα 45.000 είναι πλαστικά και το σημείο με την μεγαλύτερη ρύπανση ήταν ο Πούντος Ναυπάκτου. Τα απορρίμματα προέρχονται κατά κύριο λόγο από τη στεριά και λιγότερο από τη ναυσιπλοΐα ή την αλιεία. Και ενώ στις πολυσύχναστες παραλίες η ρύπανση έχει το όνομα του πλαστικού ( πλαστικές σακούλες, μπουκάλια, καλαμάκια κ.λ.π.), στις μη προσβάσιμες έχει το όνομα του φελιζόλ και μάλιστα από τα ιχθυοτροφεία. Σύμφωνα με τον καθηγητή του Παν/μιου Πατρών Παπαθεοδώρου Γιώργο, τα κύρια προβλήματα που προκύπτουν από τα θαλάσσια απορρίμματα σχετίζονται με την αλλαγή φυσιογνωμία του πυθμένα, τη μεταφορά μικροοργανισμών που καταστρέφουν το οικοσύστημα, τον κατακερματισμό των πλαστικών που είναι αδύνατον να ανακτηθούν και την κατάποση των μικροπλαστικών από θαλάσσιους οργανισμούς.
Στον Κορινθιακό κόλπο δραστηριοποιούνται πολλές περιβαλλοντικές οργανώσεις που πέτυχαν να ενταχθεί ο Κορινθιακός στο δίκτυο natura 2000. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε τον ΣΠΟΑΚ, δηλαδή τον Σύνδεσμο των Δήμων που περιβάλλουν τον Κορινθιακό Κόλπο και την «Αλκυώνα», δηλαδή την Ομοσπονδία Οικολογικών Οργανώσεων Κορινθιακού Κόλπου,
Όλες οι οικολογικές οργανώσεις έχουν κατά καιρούς διατυπώσει προτάσεις για την διάσωση του κόλπου.
Έτσι αναφορικά με την ερυθρά ιλύ προτείνουν την εκπόνηση σχετικής ανεξάρτητης μελέτης από δημόσιο ερευνητικό οργανισμό, την εξ ολοκλήρου απόσυρση από τον βυθό των αγωγών απόρριψης, την απορρύπανση του κόλπου με έξοδα της ίδιας της εταιρίας. Επίσης προτείνουν την ασφαλή αποθήκευση του απόβλητου προκειμένου να είναι δυνατή η ανάκτηση σπανίων μετάλλων.
Όσον αφορά στη χρήση των λιπασμάτων και των φυτοφαρμάκων η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση προχωράει στην σταδιακή απαγόρευση των φυτοφαρμάκων και η λύση βρίσκεται μάλλον στην εκπαίδευση των γεωργών στην ορθή χρήση τους και την εφαρμογή εναλλακτικών τρόπων καλλιέργειας. Ακόμη κι ο κατσίγαρος μπορεί να μετατραπεί σε εξαιρετικό λιπαντικό μέσο των ελαιώνων Αναγκαίος δε κρίνεται ο συστηματικός έλεγχος των νερών που καταλήγουν στη θάλασσα. Επίσης, είναι απαραίτητο να σχεδιαστεί η χωροθέτηση των ιχθυοκαλλιεργειών και η μετεγκαταστασή τους στην ανοικτή θάλασσα μετά από 10 χρόνια λειτουργίας.
Πέρα και πάνω από όλα όμως είναι αναγκαία η συνειδητοποίηση της αξίας του Κορινθιακού, η ενεργοποίηση των πολιτών και η εθελοντική τους δράση για να σωθεί η θάλασσα που για χιλιάδες χρόνια αποτελεί πηγή ζωής και έμπνευσης.
Οι Υπεύθυνες Καθηγήτριες: Μόσχου Δήμητρα, Κατωπόδη Σοφία
The Corinthian Gulf, the sea we hurt
The Corinthian Gulf is a natural water system between Central Greece and Peloponnese, an elongated basin with unique wealth bounded by the Corinthian Isthmus in the east and the channels of Rio-Antirrio in the west. In addition to the variety of fish, its seabed is adorned by the beautiful gorgonias, the precious meadows of Poseidonia and the four species of dolphins that find refuge in its waters, the striped dolphin, the common dolphin, the grey dolphin, the common bottlenose dolphin. The Corinthian, like the Mediterranean, is a closed-off sea, threatened by human intervention, for its waters are renewed only once a year.
Human-related activities involving the primary production sector, the industry and the use of space are the gulf’s direct sources of pollution.
In the southern part of the gulf, in the Corinth-Kiato zone, substantial crops are cultivated (citrus fruits, olives, vines) that drain into the sea. As pointed out in an interview by Mr Anagnostou Christos, former Director of Research at the Institute of Oceanography, the nitrogenous and phosphorous fertilizers used, pollute the Corinthian Gulf causing eutrophication, limiting oxygen and degrading the quality of the water. On the other hand, pesticide quantities are accumulated in fish through the food chain and the water that passes through their gills.
According to Mr Anagnostou, a factor that burdens the gulf is fish and shellfish farms that operate in the small bays of the northern part. Fish waste and food residues limit the water’s oxygen, while antibiotics and pesticides intensify the degradation.
The major polluter of the gulf is the aluminium production plant named Aluminium of Greece. The factory installed a Subsea system of Mining Waste in 1970 to release red mud into Antikyra bay. Red mud contains high concentrations of heavy and unhealthy metals, and its effect hasn’t been studied yet.
Conducted investigations by the University of Patra’s Oceanography Lab in 1994-1995 showed the red soil has covered not only an ample part of Antikyra’s bay but also Corinth’s Gulf by disturbing the benthic organisms and altering the seafloor.
In recent years, Aluminium of Greece started a program to manage the red mud. Since 2012, the red soil gets collected, processed in special facilities and then channelled for uses such as pottery. Greenpeace and other environmental organizations have warned that this does not solve the problem but simply shifts it to land. One way or another, the mud falls back on the water, pollutes the phreatic zone and degrades the atmospheric quality.
Recently, the same company installed two more energy production stations, worsening the aquatic environment with gaseous pollutants since it uses seawater as a cooling agent (22,000 m3/h). Said seawater is later—after its use—discarded back into the sea, resulting in a thermally burdened gulf. Combined with the greenhouse effect, this leads to the appearance of tropical fish species, like pigfish.
The company Aluminum of Greece-MYTILINEOS claims, as stated on its official website: they are committed to environmental protection and the natural capital’s sustainable management, which they utilize
Oil mills are comparatively less significant polluters to the Corinthian Gulf. During the olive-growing season, they dump their liquid waste into the rivers, e.g. the Mornos river, and from there, they end up in the sea, violating the applicable law. Produced in oil mills, katsigaros—a liquid, olive oil-based waste—has phenols, which act biotoxically, as its main pollutant. Such pollution hotspots are found in Itea.
In 2020, OZON (NGO), in cooperation with environmental groups, developed a plan for cleaning and recording waste in the Corinthian Gulf with six checkpoints. Shockingly, 53,000 pieces of litter were collected, from which 45,000 was plastic. The most polluted point was the Pountos of Nafpaktos. The junk comes mainly from land-based sources and less from boats or fishing. And while in crowded beaches, plastic causes most pollution (plastic bags, bottles, straws, etc.), in inaccessible areas, it comes from Styrofoam from fish farms and fishing. According to Professor of the University of Patras Papatheodoros George, the main problems arising from marine litter are related to the change of the seabed, the transport of micro-organisms that destroy the ecosystem, the fragmentation of plastics that are impossible to recover, and the ingestion of microplastics by marine organisms.
Many environmental agencies have succeeded at getting the Corinthian Gulf included in the Natura 2000 network. Indicatively, we will mention SPOAK, i.e. the Association of Municipalities surrounding the Corinthian Gulf and the “Alkiona”, i.e. the Federation of Ecological Organisations of the Corinthian Gulf. They have, from time to time, made proposals to save the bay. Regarding the red mud, they propose the preparation of an independent study by a public research organization, the complete withdrawal of the discharge pipes from the seabed, and the decontamination of the bay at the company’s own expense. They also propose the safe storage of the waste to research and recover rare metals. As for the use of fertilizers and pesticides, the European Union is moving towards a gradual ban on them. The solution is the education of farmers on the correct use and the application of alternative ways of cultivation. Even katsigaros can turn into an excellent lubricant for olive groves. The systematic monitoring of the water that ends up in the sea hasn’t been deemed necessary. It is also essential to plan the location of fish farms and their relocation to the open sea after ten years of operation.
Above and beyond everything, however, it is necessary to realize the value of the Corinthian Gulf, the activation of citizens and their voluntary action to save the sea that has been a source of life and inspiration for thousands of years.
